FLAMENCO
„To nie jest coś, czego można nauczyć się z nut. My nie znamy nut.
To się chłonie zmysłami i intuicją”
Paco de Lucia
Mianem flamenco określa się nie tylko muzykę, taniec, ale również zwyczaje, styl życia. Flamenco to fenomen kulturowy, zjawisko niezwykle oryginalne. Zawodzący, pełen melizmatów śpiew, niespokojne, ekspresyjne dźwieki gitary, żywiołowy taniec, rytm wystukiwany przez obcasy, wyklaskiwany przez dłonie, czy w końcu podkręcające atmosferę jaleo (okrzyki). W muzyce tej odnajdujemy tygiel kulturowy południowego regionu Hiszpanii – Andaluzji. Słychać w niej przede wszystkim tradycje cygańskie i hiszpańskie (andaluzyjskie i pozaandaluzyjskie), ale również inne, takie jak perskie, żydowskie, indyjskie, betycko-romańskie, bizantyjskie, gregoriańskie, czy afrokubańskie.
Taniec flamenco
W obrębie flamenco wykształciło się wiele stylów muzycznych (tzw. palos), różniących się strukturą rytmiczną i charakterem – od bardzo poważnych po typowo fiestowe. Wyróżnia się zazwyczaj około 60-70 form muzycznych, z których większość jest tańczona. Tradycyjnie taniec flamenco towarzyszył fiestom i był to taniec solowy, z czasem stał się również tańcem scenicznym, wykonywanym niekiedy także w parach bądź grupie. Taniec kobiecy i męski nieco się od siebie różni. Mężczyźni skupiają się głównie na wirtuozerii stepu, obrotach, podczas gdy górna część ich ciała jest raczej surowa i oszczędna w ruchu. Kobiecy taniec wyróżnia się większą pracą górnej części ciała, zwłaszcza ozdobnym, płynnym ruchem rąk i dłoni. Co jednak wspólne jest dla obu płci, to między innymi charakterystyczna ekspresja ruchu, wystukiwanie rytmu nogami (zapateado) a także duży ładunek emocjonalny. We flamenco wykorzystuje się charakterystyczne rekwizyty taneczne, takie jak castańuelas (kastaniety), manton (duża chusta z frędzlami), abanico (wachlarz), sombrero (kapelusz), bata de cola (suknia z długim trenem), baston (drewniany kij). Tańcu towarzyszy zazwyczaj element improwizacji, choć istnieją pewne reguły, którym należy się podporządkować. Najważniejsze są jednak emocje. Tancerz ma za zadanie oddać nastrój danej pieśni, zinterpretować słowa i emocje śpiewaka, przekładając je na własny język tańca. Taniec flamenco jest więc pewnego rodzaju „katharsis”, pozwala wyrzucić z siebie wszystkie nagromadzone emocje, oczyścić duszę bez konieczności wypowiadania nawet jednego słowa.
Tradycja flamenco jest w miastach i miasteczkach Andaluzji wciąż kultywowana, przekazywana z pokolenia na pokolenie, stanowi ważną część tożsamości mieszkańców tego regionu. W 2010 roku flamenco zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
STYLE FLAMENCO
ALBOREA – Nazwa stylu pochodzi od słowa alba – świt. Jest to styl flamenco ściśle związany z obrzędem zaślubin Cyganów andaluzyjskich. Początkowo wykonywany był jedynie w środowisku Cyganów podczas wesel, z czasem wszedł również do stałego repertuaru flamenco. Alboreá, obok stylów takich jak la mosca i la cachucha stanowi podstawę muzyczną tzw. zambras czyli tradycyjnych fiest flamenco, które odbywały się w jaskiniach Sacromonte w Grenadzie. Wszystkie trzy pieśni nawiązują do ceremonii zaślubin. Wykonywana jest w rytmie na 12.
ALEGRIAS – jeden z najbardziej popularnych stylów flamenco. Alegrías rozwinęło się w XIX wieku jako pieśń wykonywana do tańca. Wywodzi się od tzw. jotas aragonesas (joty aragońskie), które zostały zaadoptowane do flamenco w Kadyksie w czasach Wojny o Niepodległość. Stąd początkowo pieśń ta zwana była la jotilla de Cádiz. Wśród twórców tego stylu wymienić należy Enriquea El Mellizo. Taniec początkowo wykonywany był tylko przez kobiety. Z czasem również przez mężczyzn (szczególnie forma pokrewna mirabrás). Alegrías jest zazwyczaj bardzo żywe i wesołe (z hiszp. alegría znaczy radość). Cała grupa cantiñas, do której należy alegrías posiada zazwyczaj radosny charakter, choć bywają również pieśni bardziej poważne (np. o tematyce nawiązującej do Wojny o Niepodlegość). Compas est taki sam jak w soleá lecz bardziej żywy, bliższy soleá por bulerías. Początkowo alegrías miały wolniejsze tempo. Alegrias składa się z 4 wersów ośmiosylabowych i ta struktura jest przeważnie stała. Charakterystycznym elementem alegrías de Cadiz jest „silencio”, które nie występuje w żadnym innym stylu.
BAMBERAS – Pieśń, której melodia wywodzi się z folkloru andaluzyjskiego, z tzw. cante de columpio (columpio czyli huśtawka). Wykonywano ją podczas różnorakich uroczystości, na których istniał zwyczaj instalowania huśtawki. Podczas tej rozrywki wykonywano pieśni, które stały się zaczątkiem dla bamberas. Do flamenco bamberas zaadaptowała słynna śpiewaczka Nińa de los Peines (Pastora Pavon), której interpretacja bamberas opierała się na rytmie fandangos. Dopiero Fosforito i Paco de Lucia nadali pieśni rytm Soleá por bulerias (obecnie wykonuje się bamberas najczęściej w takim właśnie rytmie). Posiada compas na 12.
BULERIAS – (Z hiszp. „burla” znaczy żart, „burlar” – drwić, żartować). Styl należący do grupy festero, czyli tańców służących do zabawy, tańczonych podczas fiest. Sztandarowy styl kończący każdą fiestę czy koncert flamenco (tzw. fin de fiesta). Taniec ten pochodzi z Jerez i wyodrębnił się w XIX wieku ze stylu soleá, zachowując jego rytm na 12 (choć tradycyjnie liczony był na 6). Posiada szybkie tempo i żartobliwy charakter. Stanowi pole do popisu zarówno dla muzyków jak i tancerza, gdyż opiera się na improwizacji. Często stanowi zakończenie dla innych stylów, takich jak np. solea czy alegrías. Bulerias posiada swoje odmiany lokalne, mi.in. Bulerias de Jerez, de Triana, de Cadiz, de Lebrija, de Utrera.
CAŃA – jest najstarszym, poświadczonym w źródłach stylem flamenco. Należy do tzw epoki preflamenco. Posiada arabskie korzenie. Przypomina bardzo soleares. Posiada taki sam compas (rytm), charakter. Różni się głównie tym, że śpiewak inaczej wykonuje tzw. „ayes” – charakterystyczne zaśpiewy przeciągłego „ayy”. W cańi frazy te są rytmicznie zgodne z akordami gitary, w soleá są bardziej libre (wolne, obok rytmu). Charakter tańca jest bardzo podniosły, surowy ale i pełen ekspresji. Elementy bardziej „dzikie” przeplatają się ze spokojniejszymi, trzymającymi w napięciu. Bardzo bliskim stylem cańi jest tzw. Polo.
COLOMBIANAS – styl zaliczany do pieśni ida y vuelta. Powstała w czasach II Republiki. Jej twórcą był Pepe Marchena (el Niño de Marchena). Pierwsza wersja pochodzi z 1931 r. i miała tytuł „Mi colombiana”. Styl ten jednak nie ma nic wspólnego z Kolumbią, jak mogłaby wskazywać nazwa. Jest raczej połączeniem wpływów meksykańskiej corrido (ballady) i baskijskiego zortriko (zorcico). Inspirowany był też melodiami guajiras czy milongas. Colombianas posiadają rytm na cztery i wesoły charakter. Wykonywane w tonacji durowej.
FANDANGOS – Fandangos flamenco pochodzą od fandangos historicos – tradycyjnych pieśni folklorystycznych. Na powstanie fandango wpływ miały również verdiales oraz rondeńa primitiva. Wśród fandangos powstało wiele różnych odmian lokalnych i personalnych, mi.n. fandango de Huelva, de Malaga, fandangos de Levante, rondeńa, fandango de Granada. Fandango posiada rytm ¾. Charakter tańca tego stylu jest bardzo elegancki , podobny trochę do sevillanas. Często tańczony jest z kastanietami. Słowo „fandango” być może pochodzi od portugalskiego słowa „fado” (oznacza: los, przeznaczenie)
MARTINETE – należy do grupy stylów „a palo seco”, czyli takich, które tradycyjnie śpiewa się bez akompaniamentu. Pochodzi od tonas, pieśni wykonywanych „a palo seco”. Ma charakter poważny, smutny. Compas jest taki jak siguiryas, czyli na 12 (liczony na 5), ale w przypadku samego śpiewu wykonuje się go często libre (bez rytmu). Po raz pierwszy zatańczył je w 1952 roku Antonio el Bailarin.
RONDEŃA – styl, który narodził się w miejscowości Ronda (prowincja Malaga) i od tego miasta najprawdopodobniej pochodzi jego nazwa. Należy do rodziny fandangos flamenco (fandangos malagueńos) i posiada rytm jaleos, liczony na 12. Śpiew charakteryzuje się dużą ilością melizmatów. Tematyka rondeńas odnosi się zazwyczaj do życia na wsi. Tempo jest raczej spokojne. Taniec jest elegancki, bliski pozostałym odmianom fandangos.
RUMBA FLAMENCA – styl flamenco zaliczany do grupy „ida y vuelta”. Posiada wpływy afrokubańskie. Bardzo żywy, o wesołym charakterze, przynależy do grupy tańców festero. Compas liczony jest na 4. Rumba flamenca tańczona jest przeważnie przez kobiety, na dość mocno ugiętych nogach, z wyraźnie zaznaczonym ruchem bioder. Styl ten szczególniepopularny był wśród cyganów katalońskich, gdzie rozwinęła się tzw. rumba catalana.
SEVILLANAS – Tradycyjna pieśń folklorystyczna wywodząca się z tzw. seguidilla manchega (z La Manchy w Kastylii), która w XIX w. przyswoiła niektóre elementy flamenco. Powstała jako akompaniament do tańca wykonywanego w parach. Przez niektórych badaczy nie jest zaliczana do stylów flamenco. Charakterystyczna dla miasta Sewilla. Tańczona jest podczas świąt, imprez rodzinnych, wesel, na dyskotekach, przede wszystkim jednak wykonuje się ją podczas tzw. ferii (miejskich zabaw/jarmarków) – w tym największej La Feria de Sevilla, na której mieszkańcy przez blisko tydzień bawią się przy muzyce flamenco, ubrani w odświętne, kolorowe stroje flamenco. Sevillanas wykonuje się również podczas słynnej pielgrzymki do El Rocio (tzw. sevillnas rocieras). Taniec charakteryzuje się wdziękiem, elegancją, ale i zwinnością, dynamiką. Służyć ma przede wszystkim zabawie. Sevillanas wykonywana jest w parze. Podstawowym rodzajem akompaniamentu dla grupy Sevillanas są gitary, palmas oraz kastaniety. Tematyka Sevillanas jest przeróżna, związana przede wszystkim z Sewillą i jej okolicami, życiem na wsi, pielgrzymkami (tzw. sevillanas rocieras), często podejmuje również motyw miłości.
SEGUIRIYA (inne spotykane nazwy: seguiriyas, siguiriya, seguirilla, siguerilla) – jeden z najważniejszych obok tonas i soleares przykład śpiewu „cante jondo” (śpiewu głębokiego). Pieśń „puro gitano” – czysto cygańska. Traktuje o trudnym losie człowieka, cierpieniu, często o śmierci. Śpiew, gitara i taniec są więc bardzo ekspresyjne, przejmujące, naładowane dużym ładunkiem emocjonalnym. Na powstanie stylu seguiryias wpływ miały Tonas i Playeras. Pierwszym mężczyzną, który zatańczył seguiriya był Vincente Escudero (w 1940 r.), a pierwszą kobietą Pilar Lopez. Seguiriya posiada rytm na 12 (liczony na 5).
SOLEA – Soleá uważana jest za matkę flamenco, choć nie należy do najstarszego palo flamenco. Nazwa pochodzi od słowa „soledad” czyli samotność i taki właśnie ma charakter – smutny, poważny, emocjonalny. Jest przykładem śpiewu głębokiego tzw. „cante jondo” – emocjonalnego, przejmującego, wydobywającego się „z głębi duszy”. Posiada rytm na 12. Soleares miały wpływ na powstanie innych bardzo ważnych stylów flamenco, były „matką” m.in. dla: alegrias (oraz innych cantińas), bulerias, solea por buleria. Obrębie soleares powstały odmiany lokalne np. solea de Alcala, de Triana, de Jerez, de Cadiz, de Utrera, de Lebrija.
TANGOS – Jedna z najbardziej tradycyjnych i rozpowszechnionych form flamenco. Tangos ma swoje bezpośrednie korzenie w stylach: tientos oraz tanguillo de Cadiz. Ale posiada również wpływy afrykańskie i południowoamerykańskie, przez co niekiedy zaliczany jest do palos de ida y vuelta. Powstało wiele odmian tangos, które rozwijały się w poszczególnych miastach i regionach Andaluzji: m.in. tangos de Granada, de Malaga, de Cadiz, de Jerez, de Triana, Extremadura, a także odmiany personalne, np. tangos de la Repompa, del Titi, del Piyayo. Posiada rytm na 4. W charakterze jest bardzo zmysłowy, ale zawiera też w sobie nierzadko sporą dawkę humoru. Tańczony na mocno ugiętych nogach, przypomina w postawie ciała tańce afrykańskie. Tangos, obok bulerias, wykonuje się bardzo często podczas fiest oraz fin de fiesta. Tańczy się go również (lub śpiewa) jako zakończenie palos (stylów) o poważniejszym charakterze, m.in. tientos, tarantos, farruca. Mianem tangos określa się również „rodzinę tangos” – grupę stylów, do której należą m.in. tangos locales (jw.), garrotin, farruca, rumba, zambra, colombianas.
TIENTOS – powstanie stylu przypada na końcówkę XIX/ początek XX w. Tpochodzi z Kadyksu bądź z Jerez, w zależności od danej formy. Tiento należy do grupy tangos. Ale jest znacznie wolniejszy niż tangos flamenco. Posiada poważny charakter, opowiada często o cierpieniu, nieszczęśliwej miłości, smutku, tęsknocie. Pierwsze interpretacje por tientos przypisuję się Enrique El Mellizo. Rytm tientos liczony jest na 4/4 (compas na 8).
ZAMBRA – pod nazwą zambra w muzyce flamenco określa się przede wszystkim dwa gatunki. Przede wszystkim jest styl, który jest odmianą tangosa, wykonywanego przez Cyganów, zamieszkujących jaskinie na wzgórzu Sacromonte w Grenadzie. Wyróżnia go przede wszystkim arabski charakter. Compas zambry nawiązuje do tangos – tientos. Tempo jest wolniejsze niż w większości tangos. Zambra wykonywana jest w trzech tonacja: dur, mol i flamenco, ale najczęściej w tej ostatniej ze względu na „arabskie” brzmienie. Mianem zambra określa się też styl o charakterze teatralnym, który stworzył Monolo Caracol, wykonywany często z towarzyszeniem orkiestry. Bardzo często wykonuje się też zambras w wersji jedynie gitarowej. Mianem Zambra określano również początkowo rytualne spotkania – fiesty w jaskiniach Sacromonte, podczas których Cyganie wykonywali swoje pieśni, związane z obrządkiem ślubnym. Do repertuaru zambras (fiest) zalicza się 3 style: alboreá, cachucha i mosca. Te trzy tańce symbolizują odmienne momenty rytuału ślubnego. Obecnie nadal funkcjonuje nazwa zambra, ale w odniesieniu do mocno już skomercjalizowanych występów flamenco w jaskiniach Sacromonte. Nazwa „zambra” może wywodzić się od arabskich słów zamra (flet), bądź zamara (muzycy) i pojawia się w literaturze XVII i XVIII wieku wraz z gatunkami, takimi jak: zapateado, zarabanda, czy fandango. Nazwa wiąże się zatem ściśle z Maurami z Grenady. Nazwa zambra była przez wieki synonimem jaleo (hałasu, okrzyków, zgiełku) i fiesty (imprezy).
KONTAKT
luiza.romanowska@gmail.com
tel. 509093811
MASZ PYTANIA?
Napisz na maila lub zadzwoń.
Chętnie doradzę w wyborze grupy i opowiem o zajęciach:)